Bilim dünyası, sigara bağımlılığının yalnızca iradeyle açıklanamayacağını uzun zamandır biliyor. Ancak son yıllarda yapılan genetik araştırmalar, bu bağımlılığın biyolojik zemini hakkında çok daha derin ve şaşırtıcı bir tabloyu ortaya koyuyor: Dünya nüfusunun yaklaşık %16 ila %25’i, nikotini metabolize eden belirli enzimlerdeki genetik farklılıklar nedeniyle sigaraya istemese de bağımlı olamıyor.
CYP2A6 GENİ: NİKOTİN KADERİMİZİ BELİRLEYEN ANAHTAR
Nikotinin vücutta parçalanmasından büyük ölçüde karaciğerdeki CYP2A6 adlı bir enzim sorumlu. Ancak bu enzimi kodlayan gende ortaya çıkan bazı varyantlar, nikotinin metabolize edilmesini yavaşlatıyor, hatta bazı bireylerde neredeyse tamamen durduruyor. Bu genetik varyantlar kişiden kişiye değişirken, özellikle Doğu Asya ve Afrika kökenli bireylerde daha sık görülüyor.
Örneğin, CYP2A6*4 olarak adlandırılan ve enzimin işlevini tamamen ortadan kaldıran bir alel, Japon nüfusunda %20’ye yakın bir sıklıkla bulunuyor. Bu varyantı taşıyan kişiler, nikotini yavaş elimine ettikleri için bağımlılık yapıcı dozlara daha az maruz kalıyorlar. Bunun sonucu olarak, bu bireyler sigaradan yeterli “ödül” elde edemiyor ve sigara içmeye karşı doğal bir direnç geliştiriyor.
GENETİK OLARAK KORUNAKLI BİR AZINLIK
Dünya genelinde yürütülen geniş çaplı epidemiyolojik çalışmalarda, CYP2A6 geninde işlev kaybına yol açan varyantlara sahip bireylerin, hem daha az sigara içtiği hem de nikotin bağımlılığına karşı daha dirençli olduğu kanıtlandı. Hatta bazı araştırmalar, bu bireylerin sigara bırakma programlarında daha başarılı olduklarını ve nikotin replasman tedavilerine daha iyi yanıt verdiklerini gösteriyor.
Söz konusu etki yalnızca nikotin metabolizmasıyla sınırlı değil. Nikotinik reseptörleri kodlayan CHRNA5 gibi genlerdeki değişikliklerin de sigaraya duyarlılığı artırdığı biliniyor. Örneğin, CHRNA5 genindeki rs16969968 adlı varyant, kişilerin nikotinden daha fazla haz almasına ve dolayısıyla bağımlılığa daha yatkın hale gelmesine neden olabiliyor. Bu nedenle genetik miras, sigarayla kurulan ilişkinin tonunu belirleyen güçlü bir parametre olarak öne çıkıyor.
MODERN TIPTA YENİ BİR UFUK: BİREYSELLEŞTİRİLMİŞ SİGARA BIRAKMA YAKLAŞIMLARI
Bu genetik içgörüler, sigara bırakma programlarında da devrim yaratıyor. Nikotini hızlı metabolize eden bireylerin, bağımlılığı sürdürebilmek için daha sık sigara içtiği, buna karşın yavaş metabolize edenlerin daha az sigara ile yetinebileceği biliniyor. Haliyle bir kişinin nikotin metabolizma profili, bağımlılık riskini tahmin etmenin yanı sıra kişiye özel tedavi stratejilerinin de önünü açıyor.
Günümüzde bazı klinikler, hastalarına genetik testler yaparak onların nikotin metabolizma hızını saptıyor ve tedavilerini buna göre planlıyor. Hızlı metabolize eden bireyler için daha güçlü nikotin replasmanları ya da farmakolojik destek önerilirken, yavaş metabolize edenler için daha hafif dozlar yeterli olabiliyor.
İRADE Mİ, GENETİK Mİ?
Bu araştırmalar, sigara bağımlılığını bir ahlaki zayıflık ya da irade eksikliği olarak değerlendiren yaygın önyargıyı bilimsel zeminde sorgulamamıza olanak tanıyor. Nikotin bağımlılığı, yalnızca çevresel koşulların değil, aynı zamanda kalıtsal faktörlerin de şekillendirdiği karmaşık bir süreç. Kimi bireyler genetik olarak nikotine karşı savunmasızken, kimileri istemese de sigaraya bağlanamayacak kadar “biyolojik olarak dirençli”
