Dünyanın önde gelen Amazon araştırmacılarından Brezilyalı iklim bilimci Carlos Nobre, Financial Times’a verdiği röportajda, Amazon yağmur ormanlarının geri dönüşü olmayan bir eşikten “her zamankinden daha yakın” olduğunu belirterek küresel bir uyarıda bulundu. Yıllardır “tipping point” olarak adlandırılan bu kritik eşik üzerine çalışan Nobre, “Bu yalnızca Latin Amerika’nın değil, tüm dünyanın geleceğini tehdit eden devasa bir risk” dedi.
Nobre’nin açıklamaları, bu hafta Amazon’un liman kenti Belém’de düzenlenen COP30 BM İklim Zirvesi öncesinde geldi. IPCC’nin Nobel Barış Ödülü kazanan 2007 raporunda başyazarlar arasında yer alan Nobre, tropikal yağmur ormanları ile iklim sistemi arasındaki ilişkiler konusunda dünyanın en yetkin isimlerinden biri olarak görülüyor. 19. yüzyıldan bu yana İngiltere Kraliyet Bilimler Akademisi’ne seçilen ilk Brezilyalı bilim insanı olan Nobre, kırk yılı aşkın araştırmalarını Amazon’un korunmasına adadı.
Nobre’nin 1990’da geliştirdiği hipoteze göre Amazon biyomunun %20–25’inin yok edilmesi veya küresel sıcaklıkların sanayi öncesi döneme kıyasla 2–2,5 derece yükselmesi halinde bölge, kendi kendini yenileyemez hale geliyor. “Savannalaşma” olarak bilinen süreçte orman kuruyarak geniş bozkırlara dönüşüyor, biyolojik çeşitlilik çöküyor ve karbon depolama kapasitesi ortadan kalkıyor.
Nobre’ye göre:
- Amazon’un orijinal alanının %18’i şimdiden tahrip edildi.
- Mevcut eğilim sürerse orman 2050’ye kadar geri dönüşü olmayan noktaya ulaşıyor.
- 2100’e kadar ekosistemin %50–70’i yok olabilir.
- Bu süreçte 250 milyar tondan fazla karbon atmosfere salınabilir.
- Bu miktar, Paris Anlaşması’nın 1,5°C hedefini imkânsız hâle getirecek düzeyde bir küresel ısınmayı tetikleyebilir.
Nobre, “Biyoçeşitliliğin çöküşü aynı zamanda yeni epidemi ve pandemilerin güçlü bir risk faktörüdür” diye ekledi.
“AMAZON ARTIK BAZI BÖLGELERDE KARBON YUTAK DEĞİL, KAYNAK HALİNE GELDİ”
Financial Times'a konuşan Nobre, özellikle Amazon’un güneydoğusunda:
- Kurak dönemlerin uzadığını,
- Yağışların azaldığını,
- Sıcaklıkların arttığını,
Bazı alt bölgelerin aldığından çok karbon salmaya başladığını vurguladı.
2023–2024’te yaşanan ve kayıtlara geçen en şiddetli kuraklık, ormanın iklim krizine karşı dayanıklılığının azaldığını gösteren önemli bir işaret olarak değerlendiriliyor.
Yangınlar da bu sürecin en tehlikeli sonuçlarından biri. Doğal koşullarda Amazon'da orman yangını görülmezken, son yıllarda hem yaygınlığı hem de şiddeti artmış durumda.
“UÇAN NEHİRLER” ZAYIFLIYOR
Amazon’daki bitki örtüsünün kaybı, milyonlarca hektarlık ormandan atmosfere salınan nem miktarını azaltıyor. Meteorologların “flying rivers” (uçan nehirler) adını verdiği bu dev nem akımları, Güney Amerika’nın büyük bölümüne yağış taşıyor.
Nobre’ye göre bu kayıp yalnızca bölgede değil, California ve hatta Hindistan gibi binlerce kilometre uzaklıktaki bölgelerde bile kuraklık riskini artırabilir.
Ancak bu etkilerin “henüz doğrulanması gereken bilimsel teoriler” olduğunu vurguluyor.
“ABD’NİN İKLİM İNKARCILIĞI BÜYÜK BİR ÇELİŞKİ”
Nobre, ABD Başkanı Donald Trump’ın iklim değişikliğini reddeden açıklamalarını da değerlendirerek durumu “bilimsel olarak anlaşılmaz bir paradoks” olarak nitelendirdi:
“Dünyada iklim bilimine en çok yatırım yapan ülkenin, iklim inkârcısı bir lideri seçmesi ve sekiz yıl sonra yeniden seçmesi bir muamma.”
Ancak Nobre buna rağmen pes etmiyor. Ona göre, ABD’nin geri çekildiği yerde diğer ülkeler daha iddialı iklim politikaları geliştirmek zorunda kalacak.
ELEŞTİRİLER VE TARTIŞMALAR
Bazı bilim insanları Amazon’un tek bir eşik değil, bölgesel eşikler bütünü barındırdığını ve “savannalaşma” kavramının abartılı olduğunu savunuyor.
Nobre ise karşı çıkıyor:
“Çalışmaların büyük bölümü, Amazon’un geniş bir kısmının ağır şekilde bozulmuş bir savannaya dönüşeceğini gösteriyor.”
LULA YÖNETİMİ ALTINDA DÜŞEN DEFORESTASYON: AMA YETERLİ DEĞİL
Nobre, Brezilya Devlet Başkanı Lula da Silva’nın çevre politikalarını olumlu buluyor. Ülkede ormansızlaşma son 11 yılın en düşük seviyesine geriledi.
Lula'nın 2030’a kadar tüm yasa dışı ormansızlaşmayı bitirme hedefi hakkında ise Nobre çok daha ileri bir adım öneriyor:
“Sadece yasadışısı değil, tüm ormansızlaşma yasaklanmalı. Aksi halde 2050 sonrası Brezilya büyük bir tarım ülkesi olmaya devam edemez.”
Ancak Brezilya'nın güçlü tarım lobisi bu tür bir yasağı kabul etmeye sıcak bakmıyor.
PETROL ARAMALARI: “YENİ REZERVLERE GEREK YOK”
Lula yönetimi aynı zamanda Amazon deltası da dahil olmak üzere petrol arama projelerini destekliyor. COP30’da bu konu protestoların odağındaydı.
Nobre, genel ilkesi itibarıyla net konuşuyor:
“Gezegenin ekosidal bir sürece girmesini önlemek istiyorsak, yeni petrol ve kömür aramalarına hiçbir şekilde gerek yok.”
AMAZÔNİA 4.0: ORMANI KESMEDEN EKONOMİ YARATMA ÇABASI
Bilim insanı, yıllarca riskleri anlatmanın ardından 2019’da çözüm üretme yoluna yöneldiğini söyledi.
Amazônia 4.0 projesiyle:
- Yerel topluluklara ormanı yok etmeden ekonomik değer üretme imkânı sağlanıyor.
- Örneğin yerli halklar için cupuaçu meyvesinden çikolata üreten küçük fabrikalar kuruluyor.
Nobre, “Biyoçeşitliliğin endüstriyelleşmesi ve katma değer yaratılması mümkün” diyor.
“BİLİM KAZANIYOR, YENİ NESİL DAHA BİLİNÇLİ”
Tüm karamsar tablodan sonra Nobre’nin en büyük umudu genç nesil. Ona göre, aşırı hava olayları insanların iklim risklerini artık inkâr edememesini sağladı.
“Yeni kuşaklar çok daha bilinçli ve liderliği üstlenecekler. Bilim sonunda kazanıyor.”
74 yaşındaki Nobre, klişe olmayan bir iyimserlikle sözlerini tamamladı:
“Amazon’u ve Brezilya’daki tüm biyomları kurtarabilirsek, hayatım boyunca yaptığım çalışmaların gerçek anlamda karşılığını görmüş olurum.”
