Kocaeli’nin Dilovası ilçesinde 6 işçinin yaşamını yitirdiği kozmetik fabrikası yangını, Türkiye’de işyeri açılış süreçlerindeki denetim boşluklarını yeniden ülke gündeminin merkezine taşıdı. Ünlü Sosyal Güvenlik Uzmanı Sertaç Sedat Köksal, olayın yalnızca bir işletmenin hatasıyla açıklanamayacağını belirterek, “Bu sonuç yapısal bir sorunun göstergesidir. Türkiye’de işyeri açılış sistemi, gerçek bir denetim mekanizmasından yoksun” dedi.
“ALEVLERİN ARASINDA SIKIŞIP KALMIŞ BİR SİSTEM”
Yanıcı kimyasalların bulunduğu tesiste çalışanların acil çıkışlara ulaşamaması, duman yoğunluğu nedeniyle kısa sürede etkisiz hale gelmesi ve itfaiyenin içeri girmekte güçlük çekmesi, fabrikadaki güvenlik altyapısının yetersizliğini gözler önüne serdi.
Köksal’a göre bu tablo, münferit bir ihmal değil:
“Bu olay bir sonuçtur. Arkasında; işyeri açılışında eksik kontrol, kayıtdışılığın izlenmemesi, teknik iş müfettişinin devre dışı bırakılması ve SGK–İŞKUR süreçlerinin sadece kayda indirgenmesi vardır.”
MALİYE’NİN YOKLAMASI: “TEK GERÇEK DENETİM”
Türkiye’de yeni bir işyeri açılırken sahaya inen tek kamu mekanizmasının Maliye olduğunu belirten Köksal, gelir uzmanlarının yaptığı yoklamanın önemini vurguluyor:
“Bu uygulama doğru; çünkü kayıtdışılıkla mücadelede en güçlü araçlardan biri. Ancak tek başına yeterli değil.”
Maliye’nin yoklaması yalnızca vergi yönünden yapılıyor. Sosyal güvenlik ve iş güvenliği açısından herhangi bir açılış kontrolü bulunmuyor.
SGK TESCİLİ: “GERÇEK İŞYERİNİ GÖRMEYEN BİR SİSTEM”
SGK işyeri tescilinin tamamen dijital ortamda yapıldığını hatırlatan Köksal, bu yapının en kritik riskleri barındırdığını söylüyor:
“3000 metrekarelik bir fabrika da 40 metrekarelik bir ofis de sistemde aynı kolaylıkla açılıyor. Hiçbir SGK müfettişi işyerini görmeden numara veriliyor. Bu nedenle sahte işyerleri, faal olmayan adresler, eksik güvenlik koşulları sistemde yer alabiliyor.”
İŞKUR TESCİLİ: “GÖRMEDEN KAYIT ALAN MEKANİZMA”
İŞKUR’un işyeri tescilinin de yalnızca evrak üzerinden yapıldığını belirten Köksal, sahada hiçbir kontrol olmadığına dikkat çekti:
“Faaliyet var mı, çalışma koşulları uygun mu, işyeri gerçekten açık mı… Bunların hiçbiri kontrol edilmiyor.”
EN KRİTİK BOŞLUK: AÇILIŞTA TEKNİK İŞ MÜFETTİŞİ YOK
Köksal’a göre sistemi en zayıf noktadan vuran eksiklik, teknik iş müfettişinin devre dışı olması:
“Bir işyeri üretime başlamadan önce teknik iş müfettişi mutlaka sahada olmalı. Havalandırma, elektrik tesisatı, yangın ekipmanı, acil çıkışlar, kimyasallar… Bunlar açılışta incelenmediği sürece benzer kazalar kaçınılmaz.”
“2000 METREKARE FABRİKA 2 İŞÇİ İLE AÇILMAZ
SGK denetimlerinin sahadan kopuk olmasının kayıtdışılığı artırdığını belirten Köksal:
“Bir işyeri çok büyükse, sistemde 2 işçiyle açılması kabul edilemez. Bu açık bir kayıtdışılık sinyalidir. SGK müfettişleri işyeri–sigortalı uyumunu yerinde incelemelidir.”
FELAKETTEN SONRA YÜKSELEN ÇAĞRI: “KAYIT DEĞİL, DENETİM HAYAT KURTARIR”
Köksal, değerlendirmesini şu çarpıcı sözlerle tamamladı:
“Türkiye’de işyeri açmak kolay; ancak çalışanların can güvenliğini sağlamak için kurulan sistem yetersiz. Maliye’nin yoklaması önemli fakat tek başına yetmez. SGK, İŞKUR ve teknik iş müfettişliği aynı disiplinle sahaya inmeli. Kayıt işlemi değil, fiili denetim hayat kurtarır.”
